Nesvakidašnji događaj u Kosaničkoj Svetoj Gori 

Predeli u oblasti Gornje Toplice i Kosanice, u svojim nedrima, kriju tragove i stranice srednjevekovne prošlosti srpskog naroda. Na ta davna vremena sada podsećaju Nemanjine zadužbine u Kuršumliji, crkve i crkvišta, tragovi manastira. Kažu da u kuršumlijskom kraju nema naselja u kome ne postoji jedna ili dve svetinje.

Znalci kažu da su u srednjem veku u Vlahinji, Namastiru, Trpezama, Bogujevcu i još nekim selima postojali manastiri. U njima su, u divnom okruženju prirode, kao retko gde, u prošlosti ovoga kraja, utočište našla manastirska bratstva na svom uzvišenom zadatku očuvanja duhovne i nacionalne samobitnosti. Ona su, u tišini vekova, obavljala svoju svetu misiju.

Nemanjići su na ovim prostorima začeli srpsku državnost, kulturu i duhovnost, podižući hramove, starije od Hilandara i od čuvene Saborne crkve Notre Dame de Paris. Razumljivo je što ovu oblast, kao nerazdvojnu celinu, nazivaju Kosaničkom Svetom Gorom, Kosaničkim Atosom, jer ima toliko svetinja kao Sveta Gora.

Put me vodi u Zebice, jedno od 90 naselja kuršumlijske opštine, čiji su domovi smešteni na zaravnima, ćuvicima i kosinama na obalama Kosanice, na padini Radan-planine i Sokolovog visa (1370), od sedišta opštine udaljeno 25 kilometara.

Dok se skakutava Kosanica belasa, a majsko sunce svojim zracima sve toplije grli šumovite planinske visove, u društvu Radovana Cvetkovića iz Beograda, rodom iz sela Tmave, sa puta, koji krivuda prema Dobrom Dolu, penjem se uzbrdicom ka domovima porodice Milenković. Tu nas čekaju stric i bratanac, Ljubiša i Luka Milenković, penzioneri. Od njihovih kuća, u pravcu zapada, na udaljenosti od oko 500 metara, u dubokoj hrastovoj i bukovoj šumi, nalaze se ostaci drevne svetinje.

- Ovo mesto se zove Lakovac. Nalazi se na 605 metara nadmorske visine – objašnjava Luka, čiji preci korene vuku iz Kaludre u Ibarskom Kolašinu. U međuvremenu pridružuje nam se Vojin Ivanović, penzioner iz Beograda, koji se, pre četiri godine, vratio u Zebice, na ognjište svog pradede, koji se ovde naselio u doba Turaka, došavši sa Golije.

- Prostor oko bogomolje, u koju vernici vekovima dolaze, pale sveće i mole se Bogu, površine od pet hektara i 47 ari, u knjigama katastra nepokretnosti, uknjižen je kao crkveno imanje. Ovde su se, na Prvu Svetu Trojicu, do početka Drugog svetskog rata, čula crkvena zvona i obavljala bogosluženja, venčanja i krštenja. Takođe, ovde su se, na livadi koja se nalazila zapadno od crkve, održavali narodni sabori i seoske litije o čemu svedoči ovaj hrast, drvo zapisa – dodaje Ljubiša, a Vojin priča kako su vernici Zebica odlučili da obnove svetinju. O tome su obavestili Nišku eparhiju, Zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu i Narodni muzej Toplice u Prokuplju i sada ih, posle odobrenja nadležnih, očekuje izrada projekta i obezbeđenje para kako bi svetinji povratili nekadašnji sjaj. Hram je, inače, posvećen Svetoj Petki - kažu sagovornici.

Na prvi pogled, osim želje i volje vremešnih stanovnika sela Zebice, koji zaslužuju pažnju, pomoć i pohvalu, ništa neobično. Uzgred, u Zebicama je 1953. godine bilo 278 stanovnika, a prema poslednjem popisu, 2011. godine, u ovom planinskom selu, ostale su svega 24 vremešne duše da čuvaju prastara ognjišta da ne utrnu.

Treba, međutim, istaći da je ovo jedna od retkih bogomolja, sada u ruševinama zuba vremena, čiji su temelji dužine 9,5 i širine oko pet metara, zidana od tesanog kamena, sive boje, koji potiče iz obližnjeg majdana. Zidovi su, sem bočnih, mahom sačuvani u prvobitnom obliku, oltar takođe. Reč je o jednobrodnoj crkvi koja je građena u moravskom stilu i najverovatnije potiče iz doba Nemanjića.

- Zapadno od svetinje se nalaze temelji još nekih građevina u tragovima. Smatra se da se radi o konacima, tačnije da se ovde, u blizini izdašnih planinskih izvora, na znalački odabranom mestu za život i svetu misiju monaha, nalazio srednjevekovni manastir – veli Luka, dodavši da je prvi zadatak izgradnja puta do ovog svetog mesta, koje privlači pažnju vernika i znatiželjnika još po nečemu.

Naime, hram u Zebicama je znan po neobičnoj pojavi. Na levoj strani ulaza u oltar nalazi se pravougani kamen stub, uspravno ugrađen, koji je, za razliku od ostalih kamenih blokova, kojim je građevina zidana, sedefasto - žute boje. Na tom kamenu, visine veće od metra i širine oko 60 santimetara, uočavaju se neobični likovi.

S vremena na vreme, na tom kamenu (na slici), svi se slažu, sa nerukotvorenih likova, koje tek treba protumačiti i njihov nastanak objasniti, javljaju se, kažu, svetačke suze.

To potvrđuje književnik Radivoje Pantić iz Kuršumlije. On je, ne tako davno, prolazeći ovuda, sa dvojicom saputnika, u bogomolji u Zebicama, ugledao nesvakidašnju sliku.

- U prastarom seoskom hramu ovaj neobični kamen roni suze! – kaže Pantić.

Tekst i snimci: Radoljub Gligorijević